Dạy con nên người bằng cách dùng ngôn ngữ tích cực

Đừng hạ thấp con mình khi gọi con là thằng nhà em, nó, con này... mà hãy luôn gọi con một cách nể trọng: Bé nhà em, con em, cháu nhà em, bạn nhà em...

Ngôn ngữ là điều diệu kỳ của văn minh nhân loại, phương tiện của trí thông minh, phương tiện giao thiệp, phương tiện để lưu kiến thức từ thế hệ này sang thế hệ khác. Nghiên cứu sự thay đổi về ngôn ngữ sẽ thấy cả tiến trình phát triển của loài người vì khi có thêm bất cứ một cái gì được phát minh, được tìm ra, điều đầu tiên người ta làm là đặt tên cho thứ đó.

Ngôn ngữ thể hiện tài năng văn hóa. Khi nghe một người nói, bạn cũng có thể hình dung phần nào về con người đó, từ giọng nói, cách nói, cách chọn từ, ngônngữ cơ thể, kỹ năng giao thiệp...

Cha mẹ & mọi thành viên của gia đình là những người thầy ngôn ngữ đầu tiên của trẻ. Sử dụng ngôn ngữ tiêu cực, chúng ta sẽ làm tác động đến tài năng văn hóa, sự phát triển nhân cách, tâm lý & thái độ sống của bé ngay từ lúc mới ra đời. Để giúp con, ba mẹ hãy thử vận dụng những thay đổi nhỏ dưới đây xem sao:



1. Đừng dùng ngôn từ thô tục. Nên nói với trẻ “Đi vệ sinh”, chứ đừng bao giờ nói “Đi ỉa, đi đái đi” bô bô trước mặt người khác. Trẻ đánh bủm cũng hãy đừng nhận xét bàn tán...

2. Đừng “Vâng, dạ, ạ” khi nói chuyện với trẻ. Những ông bà, bố mẹ làm thế vì muốn trẻ bắt chước để cũng gọi dạ bảo vâng. Vụ không phải ở chỗ trẻ nói được các từ đó. Cái bé cần học là biết nói những từ đó với người cao tuổi hơn mình. Nếu bạn muốn con sử dụng những từ đó thì hãy đối đãi như thế với ba mẹ mình, với những người nhiều tuổi hơn mình xung quanh để bé hiểu. Người lớn dạ vâng với em bé là làm mẫu sai trật tự xã hội & sai cách dùng tiếng Việt.

3. Đừng bắt trẻ ạ đi rồi mới cho cái này cái kia. Ạ thể hiện sự tôn trọng chứ không phải là hành động có điều kiện. Trẻ yêu tất cả mọi người xung quanh vô điều kiện mà khi muốn cái gì thì phải ạ mới được cho. Chẳng phải chúng ta đang dạy trẻ mọi thứ đều có điều kiện hay sao? Thế là đến một lúc khi bạn không thống nhất cho trẻ cái gì, bé quay trở lại bảo “Con không yêu mẹ nữa đâu đấy nhé. Mẹ phải cho con ăn kẹo con mới yêu mẹ”.

4. Đừng dùng những cụm từ tiêu cực như ứng phó với trẻ, ăn vạ, quấy, lười học, chậm như sên... mà hãy luôn chọn từ ngữ tích cực khi nói chuyện với con, đề cập tới con. Trẻ không phải là kẻ thù để phải ứng phó. Trẻ không ăn vạ mà là đang chứng tỏ chính kiến của chính mình. Trẻ không lười học mà vì học theo cách không thích hợp thì trẻ làm sao thích được.

5. Đừng thảo luận hay nhận xét trẻ. “Con bé nhà em lười ăn khổ lắm”; “Thằng nhà em yếu lắm hơi tí là lăn ra ốm”; “Nó nghịch như giặc không ai trông được đâu”; hay phổ biến nhất là các bé bị nhận xét hư. Cứ không theo ý người lớn là thành hư chứ không ai hiểu trẻ chỉ đang thử thách các biên giới xung quanh mình xem có đúng là cần phải thế hay không... Bạn có muốn bị ai miêu tả như thế không? Kể cả bạn có như thế bạn cũng không thích ai nhận xét như vậy hay mang bạn ra bình luận với người khác. Tuy vậy chúng ta làm vậy với con mình. Nhiều đứa trẻ không có khả năng tự bảo hộ.

6. Đừng đặt mình lên vị trí cao hơn trẻ. Các thầy cô giáo chẳng bao giờ nói dạy học, mà chỉ nói “Cô hướng dẫn con trước rồi con sẽ tự làm nhé”; “Lại đây, cô chỉ cho con xem cái này thú vị lắm”; “Cô sẽ giúp con một tay nhé?”..., vì quá trình học sẽ là do trẻ tự làm chứ không phải do cô dạy trẻ mới biết học. Chỉ là từ không giống nhau nhưng thể hiện sự kính trọng của các cô với trẻ.

7. Đừng dùng câu hỏi hay câu phủ định. Ví dụ, thay vì “Sao lại đổ nước ra sàn như thế?” thành “Nước này là để uống con à”; “Không được nhảy nhót trên giường của mẹ” thành “Giường là nơi để nằm ngủ”; “Có ngừng ném đồ chơi ngay lại không?” thành “Lego là để xếp hình. Con muốn ném thì đi ném bóng rổ”; “Sao cứ gào toáng lên thế?” thành “Nói to là mất lịch lãm đấy con ạ”...

8. Đừng suy ngẫm tiêu cực. Em bé bê cốc sữa từ bếp ra bàn để uống bị đổ ra ngoài, mẹ hãy nói “May thật, may mà con chỉ làm đổ một tí thôi nhỉ. Đổ nhiều thì chẳng còn gì để uống”. Bé vẽ ra ngoài hình tô màu, có thể bảo: “Chỉ hơi ra ngoài tí thôi. Bao giờ tay con khéo hơn thì tất cả các nét sẽ nằm gọn trong hình vẽ”. Bé bị ngã, mẹ hỏi: “Có gãy cái gì không con? Không à? May quá, gãy cái gì thì đã phải đi bệnh viện bó bột rồi. Xước một tí về chỉ cần bôi thuốc sát trùng là tự khỏi luôn”...

Cách nói như vậy thứ nhất là để bé học cách luôn bình tĩnh xử lý vấn đề; thứ hai là chuyện đã xảy ra rồi, nhìn một cách tiêu cực chỉ làm mọi thứ tệ hại hơn. Chẳng phải khi luôn suy ngẫm như vậy cuộc sống tươi đẳng cấp hơn biết bao?

9. Đừng ra lệnh. “Không được đánh bạn. Bố nói con có nghe không?” thành “Mọi người đều phải tôn kính nhau. Đánh người là vi phạm pháp luật”. “Con chào các cô các bạn đi rồi về. Người lớn nói thì phải nghe chứ” thành “Khi về bao giờ mình cũng chào tạm biệt mọi người con à”... Khi nói thế, bạn muốn truyền thông điệp trật tự xã hội là thế, cách hành xử qui định theo văn hóa VN là thế. Ai cũng làm thế tuy là người lớn hay con nít. Chứ không phải là con bị người lớn bắt làm theo ý mình. Sau này bé cũng biết cách đối đãi khi gia nhập vào các cộng đồng, biết tôn kính mọi người chứ không áp đặt những người ít tuổi hơn mình.

Cứ thế, suốt những năm còn bé, sử dụng ngôn ngữ tích cực với bé là cách ba mẹ chứng tỏ sự kính trọng con, giúp bé hình thành thái độ sống tích cực ngay từ nhỏ, giúp bé học cách nể trọng mọi người. Cùng lúc, cha mẹ đã giúp trang bị các kỹ năng là lợi thế cho trẻ suốt cả cuộc đời sau này trong cuộc sống riêng cũng như khi tham gia vào xã hội.